Artikel
Stiefmoeder krijgt de hele erfenis! Wat nu?
Als ouders na een overlijden of echtscheiding nieuw liefdesgeluk vinden, wordt de familie een stukje groter en – hopelijk – gezelliger. Meer dan eens verandert dat echter als de ouder overlijdt. De nieuwe levenspartner wordt dan in de ogen van de kinderen, gewild of ongewild, een ‘boze stiefouder’ als blijkt dat hij of zij de hele erfenis krijgt.
Ontdek je bij de notaris dat je na het overlijden van één van je ouders voorlopig niets krijgt, omdat de erfenis naar je stiefouder gaat en jij achterblijft met een vordering die je nog niet kunt incasseren? Dat betekent niet dat je altijd lijdzaam hoeft te blijven toezien wat er met de erfenis van je ouder gebeurt. Er zijn mogelijkheden om zaken veilig te stellen en in sommige gevallen kan ook geld worden vastgezet of zelfs al uitbetaald. Wij bespreken hierna de mogelijkheden voor kinderen om hun positie ten opzichte van hun stiefouder te versterken na het overlijden van hun vader of moeder.
Wat gebeurt er bij het overlijden?
Als een overledene geen testament heeft gemaakt, bepaalt de wet dat diens echtgenoot alle goederen van de nalatenschap krijgt. De kinderen van de overledene krijgen een geldvordering op de echtgenoot, ter hoogte van de waarde van hun erfdeel. Die vordering kunnen ze echter nog niet incasseren. Er kan pas betaling worden gevorderd bij overlijden van de echtgenoot, of als de echtgenoot in de schuldsanering belandt of failliet wordt verklaard.
Als er wel een testament is opgesteld, bevat dat vaak een vergelijkbare regeling en wordt ‘de wettelijke verdeling’ van toepassing verklaard. De gedachte is dan om de (nieuwe) echtgenoot ‘verzorgd achter te laten’. De echtgenoot krijgt ook dan alle goederen en de kinderen een vordering in geld. In het testament is in dat kader vaak ook bepaald dat die vordering niet opeisbaar is voor het overlijden van de echtgenoot.
Deze manier van afwikkelen van de erfenis, laat de kinderen dus aanvankelijk met lege handen. Ze krijgen weliswaar een vordering, maar kunnen die niet opeisen en moeten nog maar zien wat er aan het einde van het leven van de stiefouder nog over is om verhaal op te zoeken. Dit is met name vervelend als de nieuwe echtgenoot van de overleden ouder een stuk jonger is en dus nog een flinke levensverwachting heeft. Statistisch gezien duurt het dan nog lang voordat de kinderen hun vordering kunnen proberen te incasseren. Daar komt bij dat kinderen hun erfdeel vaak niet alleen uit financieel oogpunt willen, maar ook graag willen beschikken over familiestukken, foto’s of andere memorabilia die een bijzondere betekenis hebben. De kans bestaat dat de stiefouder die stukken verkoopt of verbruikt, en er bij het overlijden van de stiefouder niets meer over is.
Hoewel de mogelijkheden niet heel ruim zijn, kunnen kinderen hun positie ten opzichte van hun stiefouder op een aantal manier verbeteren.
Veilig stellen van spullen
De wetgever heeft met de terechte wens om zaken van de ouder veilig te stellen, rekening gehouden. Als er sprake is van een stiefouder die alle goederen van de overledene krijgt op grond van de wet of van een testament waarin ‘de wettelijke verdeling’ is toegepast, dan is die stiefouder verplicht om aan de kinderen de eigendom te geven van goederen uit de nalatenschap, die bij elkaar maximaal de waarde hebben van de geldvordering die de kinderen hebben gekregen. De stiefouder betaalt op die manier (een deel van) de vordering uit in goederen. Het moet dan wel gaan om goederen van de overledene, de kinderen mogen geen aanspraak maken op goederen die van de stiefouder zelf.
Helaas betekent een beroep op deze mogelijkheid nog altijd niet dat de goederen direct aan het kind ter beschikking worden gesteld. De stiefouder krijgt een vruchtgebruik en mag ze dus tot zijn of haar overlijden blijven gebruiken.
Wat win je hier dan wel mee? In de eerste plaats kunnen de kinderen zo alvast eigenaar worden van familiestukken waarvan zij zeker willen weten dat ze niet worden verkocht of op een andere manier verdwijnen. Daarnaast kunnen ze zo voorkomen dat de stiefouder bij overlijden volledig op zijn of haar vermogen blijkt te zijn ingeteerd, waardoor er niets meer over is om de vorderingen van de kinderen te betalen.
Beslag?
De afgelopen jaren is in het erfrecht de deur opengezet voor het leggen van beslag voor vorderingen zoals die op de stiefouder. Het is op dit moment nog niet duidelijk hoe ver die deur open staat, maar de verwachting is dat het maar een klein kiertje betreft.
Wat bereik je met het leggen van beslag? Ook dat zorgt er niet voor dat je nu al over geld of goederen kunt beschikken. Beslag zorgt er wél voor dat geld dat er is, veilig wordt gesteld. Het geld is, zolang het beslag er op ligt, niet meer beschikbaar voor de stiefouder. Je weet daarmee zeker dat je vordering na diens overlijden kan worden betaald.
Om beslag te kunnen leggen, lijkt er wel het nodige aan de hand te moeten zijn. De stiefouder moet voldoende geld hebben om ook zonder het bedrag waarop beslag is gelegd ruimschoots van te kunnen leven. Er moet ook een gegronde reden zijn om beslag te leggen. Je moet kunnen aantonen dat er een reële kans is dat de stiefouder het geld opmaakt op een manier die ongeoorloofd is jegens jou. Het uitgangspunt is immers dat de stiefouder het geld heeft geërfd en dus zelf mag beslissen hoe daarmee wordt omgegaan. Alleen onder uitzonderlijke omstandigheden kan dat recht worden ingeperkt.
Met een beslag stel je, anders dan bij het beroep op de overdracht van goederen, dus geen spullen maar geld veilig. Ook hier geldt dat je de daadwerkelijke uitbetaling pas krijgt na overlijden van je stiefouder. Je weet met een beslag dan wel zeker dat er genoeg geld is om jouw vordering te voldoen. Omdat deze route niet in de wet is verankerd en procedures hierover in het erfrecht nog vrij nieuw zijn, is het bepaald geen sine cure om via deze weg iets te bereiken.
Beroep op legitieme portie
Een veelgehoorde suggestie om toch geld van de stiefouder te krijgen, is om een beroep te doen op de legitieme portie. Daarmee krijg je als kind ook een vordering op de nalatenschap, alleen is die vordering – heel kort gezegd – de helft lager dan een gewoon erfdeel. Je snijdt jezelf met een beroep op die legitieme portie dus financieel gezien flink in de vingers. Heeft dat vervolgens zin en kun je je geld eerder krijgen? Als er geen testament is, is het antwoord helaas ‘nee’. De wet bepaalt dat als de wettelijke verdeling van toepassing is, een legitieme portie ook pas kan worden opgeëist bij faillissement of overlijden van de stiefouder.
Is er wel een testament, dan is het de vraag of daarin is opgenomen dat de legitieme portie pas opeisbaar is bij het overlijden van de stiefouder. Staat dat er niet in, dan kan via deze weg soms wél direct betaling worden verkregen, zij het van een veel lager bedrag. De mogelijkheden hangen af van de formulering van het testament.
Oude vordering
De snelste route naar een betaling door de stiefouder na het overlijden van een eigen ouder, is als er nog een schuld is die de eigen ouder moest betalen. Dit komt het meeste voor in situaties waarin het gaat om het overlijden van de tweede ouder. Een voorbeeld: vader en moeder waren ten tijde van het overlijden van vader getrouwd. De kinderen hebben toen uit de erfenis van vader een niet-opeisbare vordering op hun moeder hebben gekregen. Moeder is vervolgens hertrouwd. Door haar overlijden wordt de vordering uit de erfenis van vader alsnog opeisbaar. Ook als de vordering uit moeders eigen overlijden nog niet kan worden opgeëist bij de stiefouder, kan wel betaling worden gevorderd van die vordering uit de erfenis van vader.
Het gebeurt regelmatig dat mensen zich niet realiseren dat dergelijke vorderingen nog bestaan, vooral niet als het eerste overlijden al lang geleden plaatsvond. Bij het overlijden van de tweede ouder loont het zeker de moeite om vast te stellen of nog aanspraken bestaan uit de erfenis van de ouder die als eerste overleed en of die aanspraken nu geldend kunnen worden gemaakt. De betaling van deze vordering staat los van de erfenis van de tweede ouder. Het erfdeel uit die erfenis blijft pas opeisbaar na het overlijden van de stiefouder.
Onderling overleg
Het ligt voor de hand, maar de snelste weg naar geld of goederen uit de erfenis die zich bij de stiefouder bevinden, is door die in goede harmonie te krijgen. De stiefouder is niet verplicht te wachten met het uitkeren van de erfdelen van de kinderen in geld of in goederen, maar kan beslissen nu al uit te betalen of te verdelen. Als de stiefouder het zich kan veroorloven en het de kinderen gunt, is dit de prettigste en makkelijkste manier om de erfenis te verdelen.
Conclusie
Het kan een onaangename verrassing zijn als na het overlijden van een ouder blijkt dat de erfenis vooralsnog in handen van een stiefouder blijft. Wat kun je als kind doen om te zorgen dat je je erfdeel uitbetaald krijgt of de emotioneel waardevolle spullen behouden blijven?
De wet geeft je mogelijkheden om spullen veilig te stellen. Om zeker te zijn dat je vordering later betaald kan worden, kun je onder omstandigheden beslag leggen. Deze opties geven zekerheden voor de toekomst, maar het bezit blijft bij de stiefouder.
Wil je nu al geld? Dan kun je je soms beroepen op je legitieme portie. Dit kan alleen als er een testament gemaakt is en daarin niet is opgenomen dat deze legitieme vordering niet opeisbaar is. In dat geval moet je genoegen nemen met minder, maar kun je dat wel direct krijgen. Soms kan alsnog direct betaling worden gekregen, maar dan van een oude vordering uit de erfenis van een eerder overleden ouder.
Veruit de makkelijkste blijft het om op goede voet te leven met je stiefouder en te hopen dat hij of zij bereid is spullen aan je te geven of zelfs je hele vordering te betalen als jij dat graag wilt.